اولین پست این وبلاگ مربوط می‌شود به توضیحاتی حول نرم‌افزارهای صفحه‌گسترده، کاربردها و سیر تحول آن‌ها، نرم‌افزار اکسل، ویژگی‌ها و برخی از ابزارهای پرکاربرد آن.

1-نرم‌افزار صفحه گسترده

صفحه­‌گسترده نرم‌­افزاری تعاملی برای سازمان­دهی، تحلیل و ذخیره داده به شکل جدول است. صفحه‌گسترده درابتدا به‌عنوان شبیه­‌سازی رایانه‌­ای کاربرگ‌های حسابداری کاغذی توسعه داده شده‌­است. برنامه‌های صفحه‌گسترده براساس داده­‌های ورودی در خانه‌­های جدول کار می‌­کنند. هر خانه می‌­تواند شامل داده عددی یا متنی یا نتایج فرمول‌­هایی باشد که به‌صورت خودکار مقادیری را بر اساس محتوای دیگر خانه‌­ها محاسبه‌کرده و نمایش می‌­دهند.

کاربران صفحه‌گسترده می­‌توانند هر داده ذخیره‌­شده‌ای را تغییر داده و خروجی آن را در مقادیر محاسبه‌شده مشاهده کنند. به همین دلیل صفحه‌گسترده برای تحلیل­‌های "اگر-آنگاه" (what-if Analysis) قابل‌استفاده است؛ زیرا بسیاری از موارد را می‌­توان به سرعت و بدون نیاز به محاسبات دستی مورد بررسی قرار داد. نرم‌افزارهای صفحه‌­گسترده جدید می­‌توانند برگه‌­های تعاملی چندگانه داشته باشند و همچنین قادر به نمایش داده به صورت عددی و متنی و گرافیکی هستند. این نرم‌­افزارها علاوه بر انجام توابع عددی و ریاضیاتی، دارای توابع پیش‌­ساخته برای انجام محاسبات مالی و آماری هستند. برنامه‌­های صفحه‌­گسترده همچنین شامل عبارات و توابع شرطی برای تبادل میان اعداد و متن بوده و توابعی نیز برای اعمال روی رشته‌­های متنی دارند.

صفحه‌­گسترده­‌ها جایگزین سیستم­‌های کاغذی در سرتاسر جهان تجارت شده­‌اند. اگرچه در ابتدا برای امور حسابداری و دفترداری توسعه یافتند امّا امروزه به طور فزاینده در هر زمینه‌­ای که لیست‌هایی در قالب جدول، ساخته، ذخیره و به اشتراک گذاشته می‌­شوند، مورداستفاده قرار می‌­گیرند.

در سال 1969، LANPAR به‌عنوان اولین صفحه‌­گسترده الکترونیکی بر روی پردازنده مرکزی و رایانه‌­ها در دسترس قرار گرفت. VisiCalc اولین صفحه‌­گسترده الکترونیکی در میکرورایانه‌­ها بود. در دورانی که DOS به‌عنوان سیستم‌عامل غالب شناخته می‌­شد، Lotus 1-2-3 صفحه­‌گسترده‌­ی پیشتاز بود؛ امّا امروزه Excel دارای بیشترین سهم بازار در پلتفرم‌های ویندوز و مکینتاش است.

2-نرم‌­افزار اکسل

نرم‌­افزار اکسل، با اختلاف بسیار، پرکاربردترین نرم‌­افزار صفحه‌­گسترده در جهان است. این نرم‌­افزار توسط شرکت مایکروسافت اولین بار در سال 1987 برای ویندوز عرضه شد.

این نرم‌­افزار به دلایل متعددی محبوب‌­ترین نرم‌­افزار صفحه‌گسترده بین کاربران شده است که رابط کاربری خوب، سادگی، امکان ایجاد نمودارهای مختلف، امکانات متعدد برای تحلیل داده‌­ها، امکان برنامه‌نویسی در نرم‌­افزار و بسیاری موارد دیگر ازجمله این دلایل می‌باشند.

نرم‌­افزار اکسل مانند دیگر نرم‌­افزار­های صفحه‌­گسترده، از تعداد زیادی سلول که آرایش سطری و ستونی دارند تشکیل شده است. این نرم‌­افزار توابع متعددی برای پاسخ­گویی و تحلیل مسائل آماری، اقتصادی و مهندسی دارد. همچنین امکان نمایش داده‌­ها در نمودارهای ستونی، خطی، سطحی و سه‌­بعدی را نیز فراهم می‌کند.

در ادامه ابتدا به برخی از ویژگی‌های مهم و سپس به چند مورد از کاربردهای نرم‌­افزار اشاره کوتاهی می‌­کنیم.

1-2-اشیاء در نرم‌افزار اکسل

برای برنامه‌­نویسی در نرم­‌افزار اکسل باید به ساختار سلسله­‌مراتبی اشیاء در این نرم­‌افزار توجه داشت. معمول‌ترین شیء در این نرم‌­افزار ورک­‌بوک (workbook) است. هر کاری که در اکسل صورت می‌­گیرد در این شیء اتفاق می‌­افتد. یک ورک­‌بوک می‌تواند شامل تعدادی کاربرگ (worksheet)، برگه­ نموداری (chartsheet) و نوعی از کاربرگ‌­هایی که در نسخه‌­های قدیمی‌­تر اکسل وجود داشت، باشد. هرکدام از این اشیاء نیز می‌توانند اشیاء دیگری را در خود جای دهند. برای مثال یک کاربرگ می‌تواند شامل نمودار، اشکال مختلف، تصاویر، جدول، سلول­‌ها و ... باشد. دانستن این اشیاء و چگونگی ارتباط آن‌ها برای کدنویسی ضروری است.

2-2-رابط کاربری

رابط کاربری (User Interface) به مجموعه روش‌هایی که کاربر نهایی با نرم‌­افزار تعامل می‌کند گفته می‌شود. به‌طورکلی رابط کاربری شامل اجزایی نظیر منوها، نوار ابزارها (Toolbars)، پنجره‌­های محاوره‌ای(Dialog Boxes) و میانبرهای صفحه‌­کلید (Keystroke Combination) گفته می‌شود. رابط کاربری نرم­‌افزار اکسل عناصری نظیر نوار ریبون (Ribbon)، نوار ابزار دسترسی سریع (Quick Access Toolbar)، منو میانبر (Right-Click Shortcut Menus)، نوار وظیفه کوچک (Mini toolbar)، پنجره‌­های محاوره‌ای (Dialog Boxes)، میانبرهای صفحه‌کلید (Keyboard Shortcuts)، صفحه وظیفه (Task Pane) را دربر می­‌گیرد.

2-3-تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

نرم‌­افزار اکسل طیف وسیعی از امکانات مختلف را در اختیار کاربر قرار می‌دهد تا بتواند داده‌های خود را تجزیه‌وتحلیل کند. نمودارها که یکی از بهترین ابزارها برای تحلیل داده‌­ها هستند در بخش بعدی تشریح می‌شوند.

امکان ایجاد جداول، تغییر فرمت نمایش داده­‌ها با توجه به نوع و اندازه آن‌­ها (به کمک ابزار Conditional Formatting)، جداول محوری (Pivot Table)، اسپارک‌لاین‌­ها (Sparklines) و امکانات دیگری که در نرم‌­افزار تعبیه شده‌­اند کمک به تحلیل داده‌ها و نمایش بهتر آن­‌ها به‌منظور فهم مناسب آن‌ها، می‌کنند.

2-4-توابع

یکی دیگر از ابزارهایی که در نرم‌­افزار اکسل به‌خوبی قرار داده شده و کاربران متناسب با موضوع می‌توانند از این ابزار استفاده نمایند، توابع فراوانی است که در موضوعات مختلف دسته‌بندی شده‌­اند. توابعی در زمینه‌­های مالی، منطقی، متنی، زمانی، ریاضی، آماری، مهندسی و ... که درصد زیادی از نیاز کاربران را پوشش می‌دهد. همچنین در صورت لزوم، امکان ایجاد توابع دلخواه نیز در این نرم‌­افزار فراهم شده است.

2-5-نمودارها

احتمالاً اکسل محبوب‌­ترین نرم‌­افزار به‌منظور رسم نمودار، بین کاربران می‌باشد. همان­طور که ذکر شد کاربر می‌تواند نمودارهای مختلفی را در یک صفحه از یک فایل اکسل جای دهد و آن را بین صفحات مختلف جابجایی کند. اکسل در نسخه­‌های جدید خود ابزارهای متنوعی برای شخصی‌­سازی نمودارها فراهم آورده است. نمودارهای لولایی (Pivot Chart) ازجمله ابزارهای مناسب برای ایجاد نمودارهای دلخواه با قابلیت تغییر راحت و آسان می‌باشد.

تنوع نمودارهای موجود در نرم‌­افزار زیاد است و حداقل یکی از آن‌ها برای نمایش داده‌­ها مناسب خواهد بود. نمودارهای خطی، ستونی، میله‌­ای، دایره‌­ای، سطحی، سه‌بعدی، رادار و نمودارهای ترکیبی ازجمله نمودارهایی است که اکسل برای نمایش داده‌­ها در اختیار کاربر قرار می‌دهد.

نمودارهای ایجاد شده با تغییر داده­‌ها به‌روزرسانی می‌شوند و تغییرات جدید را نشان می‌دهند. کاربر می‌تواند نمودار را در یک صفحه در کنار سایر داده‌­ها و یا در یک صفحه جداگانه (Chart Sheet) رسم نماید.